پالیسی تحقیقات علمی

پیشرفت و انکشاف در هر کشوری نیاز مبرم و اساسی به علم و دانش دارد, این دو عنصر به طور برجسته از طریق اجرای  تحقیقات علمی کسب می گردد. پیشرفت و انکشاف مهمترین عناصر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و صنعتی بوده که رشد سیاسی هر کشور متکی بر آن است. چون اکثر تکنالوژی‎ها، عوامل و تخنیک‏های تولیدی از طریق اجرای تحقیقات علمی انکشاف می یابند بنآ هیچ کشوری در جهان نمی تواند بدون رشد و انکشاف فراگیر علم به توسعه اقتصادی و صنعتی دست یابد.

بنابر این، اولویت دادن به تحقیقات علمی و تکنالوژی منحیث رکن بنیادی یکی از نیازهای اساسی پیشرفت و عامل سوق دهنده برای انکشاف پایدار و نیل به رفاه  اجتماعی و نظام مستقل واقعی می باشد.

مبنا

این پالسی با در نظر داشت پالیسی تحقیقات وزارت محترم تحصیلات عالی کشور، لوایح و طرزالعمل های تحقیقی مورد تایید وزارت تحصیلات عالی افغانستان ترتیب گردیده است.

تاریخچه

پوهنتون دایکندی یکی از مراکز معتبر علمی در سطح منطقه بوده و همیشه در راستای حل چالش های موجود نقش پر رنگ داشته و  در ارائه خدمات علمی برای مردم این مرز و بوم آماده بوده است. آمریت تحقیق پوهنتون دایکندی از بدو تاسیس مرکز مراجعه مشتاقین امور علمی و تحقیق اعم از استادان, محصلین, ادارات و مردم بوده است. این آمریت در سال 1402 از طرف وزارت محترم تحصیلات عالی منظور و به فعالیت آغاز نمود, و همچنان به هدف ارتقای ظرفیت تحقیقی استادان پوهنتون, مرکز تحقیقات علمی نیز ایجاد گردیده و تمامی سهولت های تحقیقی مهیا گردیده و آمادها ارائه مساعدت های علمی و تحقیقی به تمام نهاد های اکادمیک و محققین شایق تحقیق می باشد.

شورای تحقیق:

شورای تحقیق مرجع عالی اتخاذ تصامیم و طرح پالیسی تحقیقات علمی در بدنه آمریت تحقیق پوهنتون بوده، صلاحیت بررسی پروژه‏های تحقیقی پیشنهاد شده را دارا می‏ باشد. لذا فیصله‏های این شورا پس از تائید شورای علمی و منظوری ریاست پوهنتون دایکندی مرعی الاجر است.

شورای تحقیق مرکب از نماینده‏ گان با صلاحیت پوهنځی‏ها بوده که وظایف مشخص ذیل را انجام میدهند:

• بررسی پروژه‏های تحقیقی پیشنهاد شده.
• بررسی پروپوزل‏های تحقیقی اعضای کادر علمی که جهت ترفیع علمی از آن استفاده می‏نمایند و همچنان بررسی پروپوزل‏های محصلین دوره لیسانس.
• بررسی گزارش‏های تحقیقی.
• غور و بررسی پروژه‏های تحقیقی پیشنهاد شده و موافقت به اجرای آنها.
• تعیین میعاد تکمیل پروژه‏های تحقیقی.
• ارزیابی مقالات علمی داخلی استادان پوهنتون و کمک به آنها جهت انجام بهتر تحقیق.
• ارزیابی پروژه‏های تحقیقی و تعیین حق‏التحقیق مطابق لایحه.

هدف اساسی مرکز تحقیقات علمی

هدف اساسی مرکز تحقیقات علمی تقویه تحقیقات علمی در پوهنتون دایکندی به منظور ارتقای ظرفیت و اجرای تحقیقات علمی معیاری می ‎باشد.

اهداف فرعی مرکز تحقیقات علمی

• ایجاد سیستم مدرن و معیاری تحقیقات علمی و تقویه آن جهت حل مشکلات فرا راه انکشاف سکتورهای اکادمیک، دولتی و خصوصی.
• مساعدت علمی و مشورتی با ادارات، مراکز آموزشی و سایر موسسات اعم از دولتی و خصوصی جهت رشد اقتصاد ملی.
• تدویر ورکشاپ‏ های آموزشی  تحقیقی برای اساتید پوهنتون با کمک مالی دولتی و موسسات ملی و بین المللی.
• گسترش تجربیات کادرهای علمی که آشنایی به انجام تحقیقات علمی دارند، بمنظور رشد مهارت کادرهای علمی در سطح پوهنځی‏ها.
• توجه جدی جهت انجام تحقیقات معیاری در ترفیعات علمی و مونوگراف‏ها.
• شناسایی و ایجاد هماهنگی نیروی تحقیق در پوهنتون.
• ایجاد فرصت انتقال تجارب علمی به کادرهای علمی جوان.
• ایجاد توامیت میان مرکز تحقیقات علمی پوهنتون دایکندی و سایر مراکز تحقیقاتی ملی و بین المللی.
• تامین منابع برای تحقیقات علمی از طریق نهادهای دولتی، خصوصی و موسسات ملی و بین المللی.

 وظایف عمده مرکز تحقیقات علمی

1. همکاری با کمیته های تحقیقات علمی پوهنځیها، در برگزاری کنفرانسهای علمی و تحقیقی، در سطح ملی و بین المللی
2. برقراری و تحکیم ارتباطات و همکاری ها میان کمیته تحقیقات علمی پوهنځی با رسایت های ولایتی و مؤسسات ذیربط، به منظور استفاده از نتایج تحقیقات علمی در ساحات مختلف
3. همکاری با کمیته های تحقیقات علمی پوهنځیها، در کاندید نمودن آثار برجستۀ تحقیقی سال، مطابق طرزالعمل گزینش بهترین اثر علمی-تحقیقی سال در تحصیالت عالی افغانستان به بورد تحقیقات علمی وزارت تحصیالت عالی، به منظور قدردانی و اعطای مکافات
4. درج آثار تحقیقی اعضای کادر علمی پوهنتون در دیتابیس و وبسایت پوهنتون
5. جمع آوری گزارشها از کمیته های تحقیقات علمی پوهنځیها
6. ارائه گزارش به معاونیت علمی پوهنتون
7. تدویر کورس های میتودولوژی تحقیق برای استادان، حسب ضرورت ، به همکاری کمیته های تحقیقات علمی پوهنځیها.
8. تنظیم، رهنمایی و مساعدت در امور تحقیقات علمی.
9. فراهم آوری تسهیلات برای محققان داخلی و خارجی.
10. مساعدت علمی و مشورتی با ادارات محلی، مراکز آمورزشی و سایر موسسات اعم از دولتی و خصوصی.
11. اجرای امور علمی، تحقیقی و مشورتی در سکتورهای دولتی و خصوصی در مقابل حق‏الزحمه معیاری.
12. برقراری و تحکیم روابط با موسسات علمی و تحقیقاتی مختلف داخلی و خارجی.
13. تامین اشنایی با روش‏های تحقیق از طریق تدویر سیمینارها، کنفرانس‏ها، کورس‎ها و ورکشاپ‏های علمی - تحقیقی.
14. جلب کمک‎های موسسات ملی و بین المللی به منظور انکشاف تحقیقات علمی.
15. نشر نتایج تحقیقات طبق پالیسی نشراتی پوهنتون دایکندی.

دیدگاه

دیدگاه مرکز تحقیقات علمی پوهنتون دایکندی اینکه در عرصه نوآوری، ابتکار و تحقیقات علمی  در سطح ملی پیشتاز بوده و یک محیط علمی بینظیر را به منظور حمایه علمی از اعضای کادر علمی، فارغ التحصیلان، سازمانهای دولتی و غیردولتی که منجر به انکشاف کشور گردد میباشد.  

ماموریت

ماموریت مرکز تحقیقات علمی پوهنتون دایکندی تقویه، انکشاف و توسعه تحقیقات علمی و معیاری پیشرفته در رشته‎های گوناگون برای انکشاف پایدار و نیل به رفاه جامعه می باشد.

اعضا

اعضای مرکز تحقیقات علمی بر علاوه ی اعضای کمیته تحقیق پوهنتون از هر پوهنحی یک استاد بلند رتبه (پوهنحی هایکه بیشتر از دو دیپارتمنت داشته باشند دو استاد) برای سه سال انتخاب می گردند.

پالسی اخلاق در بخش تحقیق، تألیف و ترجمه

هدف اصلی تمام نظام‌های اعتقادی و ارزشی، رسیدن به کمال واقعی و حقیقی‌است. پارسایی و رعایتِ ِبایدها و  نبایدها نقش به‌سزایی را در رسیدن انسان به این کمال دارد. هر انسانی به‌حکم انسان‌بودن و نیز به‌حکم هدف‌مند‌بودن نیازمندِ دانستن اصولی‌است که پرداختن به بایدها و نبایدها، نپرداختن به نبایدها را برای او ترسیم و مشخص سازد. افزون‌بر‌این، انسانِ محقق دارای وظیفة خاصی‌است. محقق به دنبال کشف حقیقت است و حقیقت نقطة کمال او‌ست و متعهد است که با اتکا به توان‌مندی و روحیة پرسش‌گری خود نسبت به کشف حقیقت و انتشار صادقانة آن بپردازد. بی‌تردید داشتن نظام ارزشی و پای‌بندی به اصول اخلاقی، وی را در انتخاب موضوع تحقیق و در روند و نیز در تشخیص به‌تر و صایب‌تر به او کمک می‌کند. پالیسی اخلاقیِ تحقیق، چهارچوب و سیاست‌گذاری اخلاقی تحقیق و در ضمن نظام‌نامه یا تعهدنامه‌یی‌است که حدود اخلاقی‌ ـ اجرایی تحقیق را ترسیم می‌کند. اصولاً رعایت اخلاق تحقیق تنها به تحقیق‌گران برنمی‌گردد؛ بل‌که بخش مهمی از اخلاق، متوجه سازمان‌های تحقیقی یا متولیان امر تحقیق است، که می‌توان آز آن به‌عنوان اصول اخلاقی مراکز تحقیقی یادکرد. تصمیم‌گیری‌های کلان تحقیقی نقش بسیار مهمی در قسمت تحقیق و تحقیق‌گران دارد و بی‌تردید، ضرورت تدوین اصول اخلاقیِ تحقیق توسط تحقیق‌گران از یک‌سو سازمان‌های متولی تحقیق از سوی دیگر است. بسیاری از بایدها و نبایدهای مربوط به تحقیق، به دلیل نداشتن پالیسی اخلاقی یا عدم آگاهی و شناخت تحقیق‌گران مورد غفلت قرارمی گیرند؛ بنابراین، داشتن پالیسی‌های اخلاقی علم و آگاهی کافی از اصول و موازین اخلاقی تحقیق موجب پیش‌گیری از روزآمد‌بسیاری از اتفاقات و تخلفات آگاهانه یا ناآگاهانه در حوزة تحقیق خواهد شد. امید است که آمریت تحقیق و مجله علمی پوهنتون دایکندی، با تدوین این پالیسی بتواند به ترویج اخلاق تحقیق اهتمام ورزند و در اعتلای نظام اخلاقی تحقیقی در کشور بکوشد.

هدف

‌این مجموعه که بانام پالیسی اخلاقی تحقیق نام‌گذاری شده است، با هدف ترویج اخلاق تحقیقی، حمایت اخلاقی از تحقیق‌گران و مالکیت فکری آنان و پیش‌گیری از روزآمدسازیِ تخلفات تحقیقی آگاهانه و ناآگاهانه است. با این وصف پالیسی حاضر اهداف زیر را تعقیب می‌کند:

1. صیانت از مالکیت فکری و رعایت حقوق مادی تحقیق‌گران؛

2. ارج‌نهادن به اصول اخلاقی علمی و پای‌بندی به آن در جامعة علمی؛

3. جلوگیری از تضعیف اعتبار علمی.

مبنا

این پالیسی با استعانت از خداوند متعال و با الهام از آ‌موزه‌های دین‌ اسلام و اتکا به بنیادهای اخلاق‌ِ اسلامی و مقرره‌های وزارت محترم تحصیلات عالی و پالیسی اخلاقی تحقیقات علمی تدوین‌شده است.

 

سیاست‌گذاری در زمینة تخلفات تحقیقی

یکی از رسالت‌های مهم پوهنتون دایکندی، که در پلان استراتیژیک آن انعکاس یافته است، تولیدِ علم است. به ‌موازات سرمایه‌گذاری برای تولید علم، باید در نگه‌داری این دست‌آوردها نیز تلاش جدی انجام شود. امنیتِ تولیدات علمی، حفظ و نگه‌داری این تولیدات به‌ مراتب از زمینه‌سازی برای تولید آن مهم‌تر می‌باشد. بدین‌وسیله می‌توان از ورود خدشه به اعتبار پوهنتون و تولیدکننده‌گان واقعی علم جلوگیری نمود؛ اگرچه مصداق‌های تخلفات تحقیقی به دلیل لوایح و مقررات و نظارت برکارهای تحقیقی اندک می‌باشد؛ با این‌حال وجود یک پالیسی اخلاقی و ضوابطی که روند‌ِ بررسی این تخلفات را یک‌سان‌سازی نماید، ضروری به نظر می‌رسد.

تعریف مفاهیم

الف) تخلف تحقیقی

‌ بر اساس پالیسی اخلاقیِ تحقیقی، هرگونه سوءاستفاده از تولیدات علمی و ارائة اطلاعات نادرست است.

ب) اخلاقِ تحقیق

اخلاق تحقیق، از شاخه‌هاي اخلاقِ كاربُردي مي‌باشد و به معناي بررسي امكان و شرايط رعايت قواعد و اصول اخلاقي در تحقیق‌ است؛ ازاین‌رو، شامل مجموعه‌‌یی از آداب و اصول اخلاقی است، که قرار است تمام اعضای یک جامعة علمی در فرآیند استفاده، تولید و نشر دانش به آن‌ها پای‌بند بوده و آن‌ها را رعایت کنند. این آداب یا در قالب منشورهای حرفه‌یی مکتوب و مدون شده‌اند، یا مورد توافق متخصصان رشته‌های مختلف قرارگرفته‌اند. توجه به این قالب‌های تدوین‌شده و استفاده از آن‌ها در مسیر فرایند تحقیق حایز اهمیت است.

تعریف پالیسیِ اخلاقی

منظور از پالیسیِ اخلاقی، سیاست‌گذاری از جنس اخلاقی در زمینة تحقیق است که از حمایت اخلاقی تا تخلفات تحقیقی را در بر می‌گیرد. آثار تحقیقی و محصولات علمی، که شامل تخلفات تحقیقی می‌گردد:

ـ طرح تحقیقی و یا ایدة مکتوب؛

ـ اختراع یا کشفیات؛

ـ کتاب؛

ـ مقاله؛

ـ گزارش علمی و فنیِ مکتوب؛

ـ نرم‌افزار و برنامه‌های کمپیوتری و مستندات مربوط؛

‌ـ پایان‌نامه و رساله.

شورای تحقیقی

شورای تحقیقی مؤسسه بر اساس این پالیسی مرجعی برای تطبیق پالیسی اخلاقی در زمینة تحقیق در پوهنتون دایکندی است. این شورا بر اساس تجارب و واقعیت‌های موجود و نیز لایحة اخلاقی و رهنمود تحقیق، تصمیم لازم را خواهند گرفت.

ارکان شورای تحقیقی

ارکان شورای تحقیقی، که تطبیق پالیسی اخلاقی و تخلفات تحقیقی در پوهنتون دایکندی را بررسی می‌کند، عبارت‌اند از: آمریت تحقیق، معاون علمی و تمامی اعضای کمیتة و شوری تحقیق.      

مصادیق تخلفات اخلاقیِ تحقیقات علمی

در پالیسی اخلاقیِ تحقیق، موارد زیادی از جملة تخلفات محسوب می‌گردد:

الف) سوء رفتار تحقیقی                     

1. عدم داشتن دانشِ تخصصی و صلاحیت علمی در موضوع تحقیق؛

2. عدم مراعات صداقت به ارائة گزارش‌های علمی خود برای کسب امتیازات علمی و اداری و ترفیع و ارتقا؛‌

3. جانب‌داری در فرآیند انجام تحقیق یا دخالت‌دادن پیش‌فرض‌ها و تمایلات خود، دیگران یا مؤسسة سفارش‌دهندة تحقیق؛

4. عدم ارائة نتایج واقعیِ تحقیق به دلیل ترس و تأثیر فشارها و جهت‌گیری‌های سوء، پیرامون تحقیق‌گر؛‌

5. عدم پای‌بندی به عنصر زمان (موعد مقرر‌) در انتشار نتایج تحقیق (امتناع از انتشار نتایج به‌دست‌آمدة تحقیق در بازة زمانی معین‌، به دلیل منافع سودجویانه از روی عمد یا به‌طور سهوی)؛

نکته: فقط به دلایل امنیتی می‌توان انتشار نتایج تحقیق را به زمان دیگری موکول کرد .

6. ابهام و عدم دقت در تدوین گزارش تحقیق یا روشن و شفاف‌نبودن مرز بین دست‌آوردهای علمی تحقیق‌گر و یافته‌های گرفته‌شده از دیگران؛‌

7. بازنویسی گفته‌های دیگران‌، بازی با الفاظ‌، زیاده‌نویسی‌، کلی‌گویی‌، جزم‌اندیشی و مصرف‌گرایی .

8. تعصب‌، حسادت‌، کینه و خشم‌، غرض‌ورزی عاطفی‌، توهین و جسارت‌، تحقیر و استخفاف دیگران‌، حرمت‌شکنی‌، بزرگ‌نمایی خود و موضوع‌، انفعال در نگره‌ها و باورها به دلیل دگر‌باوری‌، فریب‌، آزار و اذیت‌، بهره‌برداری ناپسند از واژه‌ها و افراد؛‌

9. استفاده و استناد به منابع مشکوک و فاقد اعتبار علمی (مجله‌، سایت، حامی مقاله و نویسندة مقاله)؛

10. عدم رعایت منافع ملی در کلیه مراحل انجام تحقیق؛‌

11. استفادة خلاف واقعیت از عناوینی مانندِ پوهاند، پو هندوی و .... در آثار تحقیقی؛‌              

12. هرگونه حذف و تغییر در نشانی اصلی نویسنده یا نویسنده‌گان مقالات علمی؛

13. عدم استفاده از واژه‌های متناسب باکارهای انجام‌شده نظیر ترجمه‌، تألیف‌، تصنیف‌ و ‌تحقیق.

ب) عدم تعهد و مسؤولیت نسبت به ذی‌نفعان

     1 . عدم رعایت منافع ذی‌نفعان در تمام مراحل تحقیق؛

2 . انتساب غیرواقعی تحقیق به افراد فاقد هویت واقعی و فرد و یا افرادی‌که هیچ نقشی در تحقیق ندارند و حذف مؤلف حقیقی (فرد یا افرادی‌که نقش به‌سزایی در جنبه‌های علمی تحقیق داشته‌اند‌) از فهرست نویسنده‌گان. در تمامی کارهای نوشتاری مشارکتی‌، باید نام کلیه کسانی که در انجام تحقیق‌، جمع‌آوری داده‌ها و نظیر آن مشارکت علمی داشته‌اند به‌عنوان مؤلف ذکر شود‌. در صورت عدم رضایت آنان‌، یک یا چند مؤلف مجاز به استفاده از داده‌های آنان نمی‌باشند .                            

3 . عدم رعایت ترتیب درج اسامی بر اساس سهم هر یک از نویسنده‌گان در نگارش تحقیق و مشارکت خلاقانة آن‌ها؛    

4 . سوءاستفاده از منابع مالی تخصیص داده‌شده جهت انجام تحقیق؛

5 . کتمان نتایج خاصی از تحقیق در ازای دریافت وجوهی از متولیان تحقیق یا تهیة گزارش‌های چندگانه که موجب مخدوش‌شدن نتایج تحقیق و سردرگمی خواننده‌گان شود؛

6 . عدم اظهار اطلاعات مربوط به بودجه‌، افراد و یا مؤسسات حمایت‌کننده و مرتبط با تحقیق و یا اظهارات غیرواقعی در این ‌ارتباط؛‌

7 . عدم اعلان نام مرکزی که تحقیق در آن انجام‌شده؛

8 . تهیه و ارسال مقاله با ذکر نام هم‌کاران و بدون اطلاع قبلی آن‌ها از محتوای مقاله و محل ارسال آن.

 

لایحة جوانب اخلاقی در اجرای تحقیقات علمی

تدوین لایحة جوانب اخلاقی در اجرای تحقیقات علمی یکی دیگر از ابعاد سیاست‌گذاری در زمینة اخلاق است. درواقع تطبیق‌ لایحه می‌تواند به عملیاتی‌کردن این پالیسی در پوهنتون دایکندی مدد رساند. هدف تحقیق کشف یک رابطة پنهان ‌بین متغیرهای ذی‌دخل در مسأله می‌باشد، هم‌چنان تحقیق معطوف به حل مسأله می‌باشد‌. رعایت مسائل اخلاقی جزو جداناپذیر یک تحقیق علمی می‌باشد‌. در پهلوی مسائل مسلکی و اکادمیک‌؛ یک محقق در انجام تحقیق مکلف به رعایت بعضی نکات اخلاقی نیز می‌باشد‌. در آغاز تحقیق و انتخاب موضوع در نظر گرفتن اصول اخلاقی شرط مهم می‌باشد‌. اصول اخلاقی عبارت از سلوک پسندیده بوده، که از نظر همه صحیح پنداشته شود ‌و هیچ‌گونه صدمه‌یی به حیثیت و مقام افراد وارد ننماید‌. لایحة رعایت جوانب اخلاقی در تحقیقات علمی، حاوی نکات مهمی است که این پالیسی را از قابلیت تطبیق بهره‌مند‌‌ می‌سازد. موارد زیر جزو پالیسی اخلاقی تحقیق محسوب می‌گردد:

1) اخذ موافقت

جمع‌آوری و استفاده از معلومات بدون اجازة انسان‌هایی‌که بالای‌شان تحقیق صورت می‌گیرد یا معلومات‌دهنده‌گان عمل غیراخلاقی می‌باشد‌. پروسة گرفتن اجازه به نام توافق نظر مبنی بر معلومات کامل‌ یاد می‌شود‌. توافق نظر مبنی بر معلومات کامل ایجاب می‌کند تا محقق هدف و طرز استفادة معلومات را قبل از اخذ اجازه به معلومات‌دهنده‌گان تشریح نماید . 

در موقع دریافت معلومات حساس لازم است تا محققان در هنگام جمع‌آوری اطلاعاتی که ممکن است سبب ناراحتی‌، خجالتی و جریحه‌دار‌شدن احساسات معلومات‌دهنده‌گان شود، بسیار متوجه باشند‌. مثال‌های معلومات حساس شامل سلوک جنسی‌، عادت سرقت و غیره عادات معلومات‌دهنده‌گان می‌شود‌. محقق مؤظف است که قبل از پی‌گیری معلومات حساس‌، موافقت معلومات‌دهنده را جلب نماید‌. جوانب اخلاقی تحقیق اجازه نمی‌دهد که یک محقق‌، احساسات شخص را جریحه‌دار سازد‌، به او صدمه بزند و یا او را تحقیر نماید و معلومات‌دهنده احساس حقارت نماید .

خودداری از آسیب‌رساندن به انسان‌هایی‌که بالای‌شان تحقیق صورت می‌گیرد یا مصاحبه‌شونده‌گان‌: زمانی که شما از معلومات‌دهنده‌گان معلومات جمع‌آوری می‌نمایید لازم است تا با دقت بررسی نمایید، که آیا دخالت ایشان در تحقیق احتمال دارد ‌که برای‌شان مزاحمت حل کند یا خیر‌. به‌طور مثال‌، اگر شما پلان دارید تا با چند تن از معلمان مصاحبه نمایید‌، لازم است تا فکر کنید که آیا دخالت معلمان در تحقیق مدیر مکتب را ناراحت می‌سازد یا خیر‌. اگر امکانات واکنش به منفی وجود داشت؛ پس شما من حیث یک محقق باید یک استراتیژی جدید طرح نمایید، که فرصتی را فراهم می‌سازد تا معلمان در تحقیق سهیم شوند و در عین زمان از هر نوع تأثیر سوء در امان باشند‌. ضروری است تا در وقت تهیه پرسش‌نامه از طرح سؤال‌های تخریب‌کنندة ذهن جلوگیری شود .

2) حفظ محرمیت

به‌طورکلی‌، شریک‌سازی معلومات در مورد معلومات‌دهنده‌گان با ذکر نام آن‌ها غیراخلاقی پنداشته می‌شود‌؛ اگرچه در حالت خاص شما می‌توانید اسامی معلومات‌دهنده‌گان را ذکر نمایید؛ اما درصورتی‌که آن‌ها اجازة تحریری به شما داده باشند .

لازم است قبل از اخذ اجازه‌، برای معلومات‌دهنده‌گان به‌طور واضح تشریح نمایید، که چرا تذکر‌دادن اسامی‌شان ضروری است‌. به‌هرحال‌، روش عمومی این است که اسامی معلومات‌دهندگان یا انسان‌هایی که بالای‌شان تحقیق صورت می‌گیرد‌، باید محفوظ باشند‌. بر علاوه در شروع سوال‌نامه‌ها باید تذکر یابد که معلوماتِ داده‌شده محرم بوده به ضرر هیچ فرد یا گروهی از آن استفاده نمی‌گیرد .

3) جلوگیری از تعصب

تعصب، بعضاً دلالت بر این دارد که شما برخی از معلوماتی را که در مطالعة ‌تان دریافته‌اید پنهان نمایید‌. تعصب هم‌چنان دلالت بر مشخص‌ساختن برخی از معلومات به‌طور نامتناسب می‌کند، پس‌، اگر شما بعضی را گزارش نمی‌دهید‌، یا در قسمت برخی معلومات به خاطر علایق شخصی مبالغه می‌کنید‌، این بدان معناست که شما تعصب و علایق شخصی خود را دخالت داده‌اید؛ بنابراین‌، مهم است که در انجام تحقیق و نگارش و اعلان نتیجة تحقیق از دخالت‌دادن علایق و احساسات شخصی‌، خودداری نموده و صرف ‌به بیان یافته‌های تحقیق بپردازیم‌. به‌عبارتِ ‌دیگر بی‌طرفی  (Objectivity)و خودداری از جانب‌داری (Subjectivity)‌ را رعایت کند.

4) تألیف

در بسیاری از تحقیقات، چندین شخص نقش دارند‌. در چنین حالتی‌، درج یا عدم درج نام و مشخصات دیگر افرادی که در انجام یک تحقیق، ‌نقش برجسته داشته‌اند‌، نام‌های‌شان به حیث یک گروه محققان ذکر گردد‌. به‌هیچ‌وجه نباید فقط یک شخص بدون موافقت افراد دیگر شامل تحقیق نام خود را در اثر ذکر کند.

 

5) سرقت ادبی

نویسنده به‌هیچ‌وجه نباید مرتکب سرقت ادبی شود‌. سرقت ادبی، یعنی استفاده و ارائة سخنان‌، افکار یا ایده‌های یک شخص دیگر به‌عنوان سخنان‌، افکار یا ایده‌های خود‌. در صورت استفاده از سخن‌، فکر و اندیشة دیگران باید آن را مستند کرد‌. تنها ارائة فهرست مراجع و منابع در آخر اثر کافی نیست و خواننده قادر نخواهد بود که تشخیص دهد کدام فکر و اندیشه از خود نویسنده است و کدام ها مربوط به نویسنده دیگر است.

6. حساسیت به نیازمندی‌های خاص فرهنگی

بعضی از فرهنگ‌ها و رسوم‌ها نیاز به معیارهای معین اجتماعی جهت برقرار نمودن ارتباطات دارند‌؛ بنابراین‌، لازم است که محقق به حساسیت‌ها و نیازمندی‌های فرهنگی و اجتماعی محیط تحقیق آگاه بوده و آن‌ها را رعایت نماید، تا در پروسة تحقیق اخلال به وجود نیاید‌. به‌طور مثال، در بعضی از محیط‌های فرهنگی قبل از راه‌اندازی یک مصاحبه یا بحث متمرکز بر گروه‌، ممکن است لازم باشد که موافقت رهبران اجتماعی یا بزرگان فامیل را اخذ نمایید‌؛ بر علاوه، در هنگام مصاحبه باخانم‌ها، محل برگزاری مصاحبه روشن بوده و موافقت قبلی باید موجود باشد.

مسائل عمومی در مورد جوانب اخلاقی تحقیق

1. تمام مراحل به شمول پیش‌نهاد‌، اجرای تحقیق و تهیة گزارش خلاف اصول و موازین اخلاق اسلامی نباشد؛

2. قبل از اجرای تحقیقاتی که در آن تحقیق بالای انسان‌ها ذی‌دخل است، باید طرح آن از طرف کمیتة تحقیق مورد تأیید قرار گیرد؛

3. هیچ تحقیق نباید سبب به مخاطره‌انداختن یک انسان و یا محدود‌کردن اختیارات وی شود؛‌

4. در تحقیقاتی که بالای انسان‌ها اجرا می‌شود سلامتی انسان یک اصل محسوب می‌گردد؛

5. هیچ تحقیق نمی‌تواند که به هدف افزایش دانش و تجربه یا سهولت در کار و یا تنقیص هزینه‌های مالی‌، خطر مالی و جانی را متوجه افراد نماید؛

6. افراد اشتراک‌کننده در تحقیق باید بدانند هر لحظه که بخواهند تحقیق را ترک نموده می‌توانند؛

7. در صورتی‌که افراد اشتراک‌کننده تحقیق خواهان دانستن نتیجة تحقیق باشند، تحقیق‌کننده مکلف است در ختم تحقیق ایشان را از نتایج تحقیق مطلع سازد؛‌

8. در تحقیقات طبی مریضان نباید تحت معاینه غیرضروری (Invasive) قرار گیرند، ولو ‌معاینة مذکور حداقل خطر را متوجه مریض نماید (مانند اخذ خون)؛

9. بر اساس اعلامیة حمایت از حیوانات‌، در هنگام تحقیق، حیوانات نباید مورد آزار‌، اذیت و شکنجه قرار گیرند؛‌

10. در تحقیقات میدانی اخذ اجازة انجام مصاحبه‌، مشاهده‌‌ و یا توزیع پرسش‌نامه از مقامات مربوطه ضروری می‌باشد .

11. اطمینان‌دادن به اشتراک‌کننده‌ها در مورد این‌که نتایج تحقیق به‌هیچ‌وجه به ضد آن‌ها و در تضاد با منافع‌شان نیست و یا این‌که به ضد هیچ منبع و یا شخص مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؛ بل‌که برای حل مشکل و یا انکشاف یک پروسه و یا موضوع از آن استفاده می‌گردد.

پالیسی فوق در جلسه شماره (11) مورخ 9/11/1403 کمیته تحقیق مورد تایید قرار گرفت.

این پالیسی در جلسة شورای علمی پوهنتون دایکندی با پروتوکول شماره (11) به تاریخ 17/11/1403 به تصویب رسید.